budownictwo drewniane w Polsce – część 8: budynki gospodarcze

W dawnych polskich wsiach występowały różnego rodzaju zabudowania gospodarcze o dużych walorach architektonicznych. Stanowiły one grupę bardzo liczną i zróżnicowaną, obejmującą: 

• spichlerze, 
• lamusy*,
• stodoły,
• stajnie,
• piwniczki gospodarcze,
• sernice, 
• wędzarnie, itp. 

Najliczniejsze były budynki składowe: spichlerze i stodoły.

Jednym z ciekawszych rozwiązań spichlerzy są sypańce tj. małe obiekty składowe, występujące na Łemkowszczyźnie, Spiszu, Śląsku, w Wielkopolsce, a zachowane do dziś dobrze w spiskiej wsi — Kacwin.

Rysunek-Sypaniec:

a) widok z częściowo odsłoniętą konstrukcją stropu ślegowego,

b) przekrój pionowy.

Stoją one tam rzędem przy drodze; mają charakterystyczną konstrukcję zrębową ścian i ślegową stropu. Ten strop i powierzchnia ścian są nabijane od strony zewnętrznej kołkami i wypełnione gliną w celu zapewnienia izolacji termicznej i zabezpieczenia przed ogniem. Sypańce są przykryte dwupołaciowymi dachami jętkowymi, które w razie pożaru
można łatwo zerwać.
Przykładami innych budynków składowych o niewielkich rozmiarach są świronki (rysunek), skromne spichlerzyki z przedwejściowym podcieniem wspartym na słupach lub rysiach, występujące m.in. na Kurpiach.

Rysunkek-Kurpiowski spichlerzyk (świronek).

Świronki stanowią niejako formę wyjściową rozwiązań obiektów o dużej kubaturze, np. spichlerzy i lamusów dworskich (rysunek), które wyróżniały się bogatą formą architektoniczną. Najczęściej miały wyszukany kształt dachu, podcienie jedno- lub dwukondygnacyjne albo szerokie okapy umieszczone niejednokrotnie na dwóch poziomach (rysunek), zabezpieczające ściany i wnętrze spichlerzy przed działaniem niekorzystnych warunków atmosferycznych.

Rysunek- Lamus dworski. Głogoczów (województwo małopolskie).

Najpowszechniej występującym budynkiem składowym była stodoła (rysunek), której rozwiązanie było zgodne z charakterem gospodarki na danym terenie. W małych,wielokierunkowych gospodarstwach stodołę łączono z budynkiem inwentarskim. Tam gdzie zbiory zbóż były duże,
budowano stodoły rozległe, np. w Łowickiem, tam zaś, gdzie produkcja obejmowała różne rodzaje zbóż i pasz, stodoły były podzielone na sąsieki i komórki, np. na
Podlasiu. Niejednokrotnie nisko opuszczone połacie dachów kryły przybudowane do stodół wozownie.

Konstrukcja stodół bywała zrębowa (bez uszczelnienia szpar między belkami) lub szkieletowa. Niekiedy pola szkieletu w stodołach wypełniano ścianą kosznicową. Szczególnie piękne formy miały stodoły z wielobocznie uformowanymi ścianami szczytowymi.

Rysunek-Okapowy spichlerz dworski. Bobrek (województwo śląskie).

Rysunek-Stodoła.

Rysunek-Stary sernik we wsi Złotoryi nad Narwią.

Przeczytaj, co oznaczają inne wyrażenia związane z domem i budową !

* Lamus (z języka niemieckiego Lehmhaus – dom gliniasty) – budynek murowany lub drewniany w dawnych gospodarstwie rolnym przeznaczony do przechowywania cenniejszych przedmiotów (dokumentów, sprzętów, czy odzieży) oraz zboża. Dzisiaj tak nazywany jest potocznie skład starych rzeczy.